Günümüzde Arapça, bir diğer ismi ile “lugatu'd-dâd”, 420 milyonu aşkın kişi tarafından konuşulmaktadır. Arap ülkeleri başta olmak üzere Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinin ana dili ve 22 ülkenin de resmî dilidir. Ayrıca Birleşmiş Milletler’de kabul edilen altı resmî dilden biridir. “Lugatu'd-dâd” olarak adlandırılmasının sebebi, alfabesinde yer alan “dâd” (ض) harfinin Arapçaya özgü bir harf olması ve başka hiçbir dilde bulunmamasıdır. 

Arapça hem gramer hem de anlam bakımında çok zengin bir dildir. Kur’an-ı Kerim’in dili olmasıyla da İslam’ın dilidir. Fasih Arapça ve lehçeler olmak üzere iki ana başlığa ayrılabilir. Fasih Arapça, resmî evraklarda, basın ve medyada, resmî yazışma ve görüşmelerde kullanılan standart Arapça’dır. Fasih Arapça’ya en büyük örnek Kur’an-ı Kerim’dir. Lehçeler ise bölgeden bölgeye, ülkeden ülkeye değişmekte, hatta aynı ülke içerisindeki köy ve şehirlerde bile farklılık göstermektedir. Arapça’nın birçok lehçesi bulunmakla beraber, genel başlıklara ayırmak istersek; Suriye, Mısır, Körfez ve Kuzey Afrika lehçesi olarak sınıflandırabiliriz.

Türkiye’de Arapça, Arap Dili Eğitimi, Arap Dili ve Edebiyatı, Arapça Öğretmenliği ve İlahiyat fakültelerinin Arap Dili Belagatı bölümlerinde öğretilmektedir. Söz konusu bu bölümlerin köklü bir geçmişi vardır. Son yıllarda ülkeler arası iletişim, ticaret, eğitim bakımından Arapça’ya olan ihtiyacın artmasıyla mütercim-tercümanlık bölümleri kurulmaya başlanmıştır.

Mütercim-tercümanlık denildiğinde bir dile her yönüyle hâkim olmak akla gelmektedir. Mütercim yazılı çeviri alanındaki uzman kişiyi ifade ederken, tercüman sözlü çeviri alanında uzman kişileri kapsamaktadır. Ülkemizde, İngilizce mütercim-tercümanlık bölümleri köklü ve sistemli olmasına rağmen, İngilizce’ye nazaran Arapça mütercim-tercümanlık bölümleri daha yeni ve gelişmekte olan bölümlerdir. 

Türkiye’de devlet üniversitesi bünyesinde ilk Arapça mütercim- tercümanlık bölümü 2011 yılında Kırıkkale Üniversitesi’nde açılmıştır. Bugün Ankara, İstanbul, Konya ve Karaman başta olmak üzere birçok ildeki üniversitelerimizde Arapça mütercim-tercümanlık bölümleri eğitim vermektedir. Bu bölümlerde okumak isteyenler “Yükseköğretim Kurumları Sınavı”na girip barajı geçtikten sonra “Yabancı Dil Testi” sınavına girerek aldığı puana göre bu bölümlere yerleşebilmektedirler. Yabancı dil sınavları Almanca, Arapça, Fransızca, İngilizce ve Rusça dillerinden yapılmaktadır. Arapça mütercim-tercümanlık bölümünde okumak için söz konusu bu dillerden herhangi birinden alınan geçerli puan kabul edilmektedir.

Ülkemizdeki Arapça mütercim-tercümanlık bölümlerinin büyük çoğunluğunda hazırlık sınıfı bulunmaktadır. Hazırlık sınıfı ile birlikte 5 yıl süren bir eğitim programıdır. Lisans eğitimi boyunca Arapça yazılı ve sözlü çeviri becerilerinin yanı sıra mütercim-tercümanlık mesleği, Arap ülkelerinin kültürel yapıları, Arap lehçeleri, uzmanlık alanları, çeviri ve tarihi, çeviribilim ile ilgili eğitimler verilmektedir. 

Programdan mezun olanlar Arapça mütercim-tercüman unvanı ile çalışmaktadırlar. 

Bu kapsamda:

  • Başbakanlık,
  • Başbakanlık Enformasyon Daire Başkanlığı,
  • ​Genelkurmay Başkanlığı,
  • ​Diyanet İşleri Başkanlığı,
  • İçişleri Bakanlığı,
  • ​Sağlık Bakanlığı,
  • ​Dışişleri Bakanlığı Çeviri Dairesi Başkanlığı,
  • ​Adalet Bakanlığı ve buna bağlı kurumlarda bilirkişilik,
  • ​Kültür ve Turizm Bakanlığı ve kokartlı turist rehberliği,
  • ​Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ve  
  • ​Üniversitelerde 

çevirmen/uzman olarak çalışabilirler.

  • Pedagojik formasyon alanlar Milli Eğitim Bakanlığı ve bu bakanlığa bağlı eğitim kurumlarında öğretmen olarak da çalışabilirler.

Ayrıca:

  • ​Vakıflar Genel Müdürlüğü,
  • ​Dış Ticaret Müsteşarlığı,
  • ​TİKA,
  • Türkiye Radyo Televizyon Kurumu,
  • ​Anadolu Ajansı

gibi kamu kurumlarının yanında,

  • ​Türkiye'de akredite yabancı diplomatik misyonlar,
  • ​Özel radyo ve televizyon kuruluşları, gazete, ajans ve yayınevleri, 
  • Bankalar, uluslararası ticaret ve taahhüt hizmetleri veren özel şirketler,
  • ​Savunma sanayi alanında çalışan şirketler,
  • ​Emlak pazarlama şirketleri,
  • ​Özel çeviri büroları, noterler ve yeminli tercümanlar 

gibi ulusal ve uluslararası boyutta çok çeşitli iş merkezlerinde çalışabilirler.

Bu imkanların yanı sıra yüksek lisans ve doktora eğitimleri ile akademik alanda kendilerini geliştirerek akademisyenlik yapılabilmektedir. Günümüzde Arapça mütercim-tercümanlık bölümlerinde yüksek lisans ve doktora çalışmaları yeni gelişmekte olduğundan bu alanlarda yapılacak çalışmalara büyük ihtiyaç vardır. Yüksek lisans ve doktora programlarında, 1970’li yıllarda bağımsız bir bilim dalı olarak kabul edilmeye başlanan Çeviribilim (Translation Studies) alanında da çalışmalar yürütülmektedir. Bu alanda yapılacak çalışmalar Arapça mütercim-tercümanlık bölümlerini daha da kökleştirecektir. 

Lisans eğitiminden sonra sahip olunan yetkin Arapça ile çeviri ve kültürel çalışmalar kapsamında yeni ilmi çalışmalar ortaya konulabilmektedir. Bu bağlamda yapılan yazılı, sözlü ve görsel-işitsel çeviriler belli kuramlar ışığında kültürel, sosyolojik ve daha birçok açıdan incelenebilmektedir.

Arapça mütercim-tercümanlık bölümlerinde yüksek lisans ve doktora yapmak isteyenler çeviribilim alanında yetkin bir seviyeye gelmelidirler. Çeviribilim kendi içerisinde çok çeşitli kuram, kavram ve alanlara ayrılmaktadır. Bu konuda, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Mütercim Tercümanlık Bölümü, Çeviri ve Kültürel Çalışmalar YL ve DR programlarının okuma listeleri faydalı olacaktır.

Arapça mütercim-tercümanlık bölümleri yüksek lisans ve doktora seviyesinde çalışmalar yapacak yeni arkadaşları beklemektedir. 

Arş. Gör. Arife Eray

Ramazan 1442 / Nisan 2021